ภาวะกลืนลำบาก ดูแลอย่างไร

ภาวะกลืนลำบากหรือ Dysphagia คืออะไร

คืออาการสำลักเมื่อดื่มน้ำหรืออาหาร มักพบในผู้ที่กล้ามเนื้อที่ใช้กลืนมีปัญหาบีบตัวผิดจังหวะ ทำให้น้ำหรืออาหาร หลงเหลือไม่ได้กลืนลงลำคอ จนเกิดการสำลัก

ภาวะกลืนลำบาก ที่พบได้บ่อย

การกลืนลำบาก พบได้ตามความเสื่อมของร่างกายเมื่อสูงอายุขึ้น และพบมากในผู้ที่เป็นโรคเกี่ยวกับสมองและระบบประสาท โดยพบว่า ผู้ที่เป็นโรคอัลไซเมอร์ มีภาวะกลืนลำบากมากที่สุดถึง84% รองลงมาคือ โรคพาร์กินสัน 50-82% และ โรคหลอดเลือดสมองตีบหรือแตก 65%

การกลืนลำบากยังพบได้ในโรคอื่นๆที่เกี่ยวกับสมองและระบบประสาท เช่น การบาดเจ็บที่กระดูกสันหลัง กรดไหลย้อนเรื้อรัง การอักเสบหรือติดเชื้อที่หลอดอาหาร มะเร็งคอ/หลอดอาหาร โรคที่ทำให้ผิวของหลอดอาหารแข็งกระด้าง นอกจากนี้ การเจ็บป่วยเช่นมะเร็ง หรือ ยาประเภทที่ทำให้การผลิตน้ำลายลดลง ส่งผลให้ภาวะกลืนลำบากแย่ลง

หากไม่ดูแล ภาวะกลืนลำบากจะส่งผลกระทบทั้งทางกายและทางใจ

ทางร่างกาย: เพราะไม่อยากสำลัก จึงมักหลีกเลี่ยงการดื่มน้ำ หรือกินน้อยลง ทำให้ร่างกายขาดน้ำ ขาดสารอาหาร ซึ่งจะยิ่งซ้ำเติมโรคเดิมที่เป็นอยู่ น้ำหนักลด ร่างกายอ่อนแอ เสี่ยงต่อการติดเชื้อได้ง่าย โดยเฉพาะการติดเชื้อในปอดและทางเดินหายใจจากการสำลัก

ทางสังคมและจิตใจ: มักมีความกังวลในการกินข้าวร่วมกับผู้อื่น ทำให้ออกห่างจากสังคม กินอาหารคนเดียวนำไปสู่ความเศร้า หดหู่ ซึ่งจะทำให้คุณภาพชีวิตแย่ลง และมีความอยากอาหารลดลง ยิ่งจะทำให้สุขภาพโดยรวมทรุดโทรมลงไปอีก

การสังเกตอาการ

• การกลืนลำบาก มักจะเริ่มจากการกลืนน้ำไม่ได้ก่อน แล้วค่อยไล่เป็นอาหารเหลว อาหารนิ่ม และของแข็งตามลำดับ
• มีการสำลัก ไอ บ่อยๆเมื่อกลืน อาจมีอาหารหรือน้ำบางส่วนสำลักย้อนออกทางปากหรือจมูกหลังกลืน
• รู้สึกว่ามีอาหารหรือของเหลวติดในคอหรือในช่องอก
• เจ็บคอขณะกลืน
• เจ็บหรืออึดอัดในอกเมื่อกลืนหรือมีอาการแบบกรดไหลย้อน

สารเพิ่มความหนืด (Thickener) ช่วยลดการขาดน้ำ ลดการขาดสารอาหารได้

การสำลักน้ำในภาวะกลืนลำบากเป็นปัญหามากที่สุด เพราะมักพบว่า ผู้ป่วยจะลดการดื่มน้ำลงเพราะไม่อยากสำลัก ร่างกายจึงเสี่ยงต่อการขาดน้ำ โดยเฉพาะผู้สูงอายุที่มีความเสี่ยงต่อการขาดน้ำอยู่แล้ว ทำให้เสี่ยงต่อการมีภาวะไตวาย ท้องผูก ทางเดินปัสสาวะติดเชื้อ อ่อนแรง ล้มได้ง่าย ส่งผลต่อสมองและความคิด

การใช้สารเพิ่มความหนืด ซึ่งทำจากใยอาหารชนิดละลายน้ำได้ ไม่มีกลิ่น ไม่มีรส ไม่มีสี แต่จะไปทำให้น้ำ หรือซุป มีความหนืดมากขึ้นเกาะเป็นเนื้อเดียวกันทำให้กลืนลงคอได้หมด ไม่เหลือค้างไว้จึงไม่สำลัก เป็นการแก้ปัญหาการขาดน้ำได้อย่างมีประสิทธิภาพ ช่วยฟื้นฟูการกลืน และที่สำคัญเป็นการช่วยเพิ่มคุณภาพชีวิตแก่ผู้ป่วยที่มีปัญหาการกลืน ให้มีความสุข สามารถอยู่ร่วมกับสังคมได้เหมือนปกติ

การผสมสารเพิ่มความหนืด ลงในน้ำดื่ม หรือน้ำซุป

สามารถผสมจนมีความหนืดเพิ่มขึ้นได้ 3 ระดับ ดังนี้

แนะนำปรึกษาแพทย์ หรือ นักกิจกรรมบำบัด สำหรับระดับความหนืดที่เหมาะสมกับผู้ป่วยแต่ละราย